De strijd van Knausgård

Het is vakantie en ik stort me weer eens op de cyclus Mijn Strijd van Karl Ove Knausgård. Het vijfde deel (Schrijver) bevalt me tot nu toe het best. Niet alleen omdat het aangenaam is om met de destructieve Knausgård in een verhaal rond te dolen, maar bij dit deel is het ook de inhoud van het verhaal die me raakt.
Het brengt me terug naar de fantastische tijd aan de Schrijversvakschool in Amsterdam. De sadomasochistische ervaring van het constant krijgen van scherpe feedback. Elke keer die pijn die je goed moet blijven pakken. Ik maakte elke week te kleine stapjes om te zien dat ik echt beter werd.
En dan was het steeds weer zoeken naar diepgang, wat dat ook moge zijn. Dan komt ook de twijfel of je zelf wel diepgang hebt als persoon. Gaat het bij schrijven om diepgang of om een gevestigde orde die bepaalt wat goed is? Ik weet het nog steeds niet.
Het maken van drama blijft een rare activiteit. In het echte leven overleef je door problemen op te lossen, in verhalen moeten die problemen zo lang mogelijk blijven bestaan. Dat is een strijd die ik altijd tijdens mijn schrijven zal blijven voeren.
Knausgård is er gekomen en Mijn Strijd is in ieder geval een prachtige cyclus geworden. Ik zie er diepgang in.

Dwarsdenkers en schreeuwers: mag een schrijver nog introvert zijn?

Ik blijft het ongemakkelijk vinden: waarom moeten schrijvers goed kunnen optreden? Als ik goed was in optreden in het openbaar was ik toch wel naar de kleinkunstacademie gegaan? Ik geniet juist van de sleutelen aan een tekst tot het zo scherp mogelijk op papier staat.
Zo maar een gedachte die bij me opkomt tijdens het literair festival waarin de dekolonisatie van de literatuur centraal staat. Schrijvers vertellen in de hal van het festival over het boek dat hen het meest gevormd heeft. Soms zitten er drie mensen, maar als Ilja Leonard Pfeijffer de foyer betreedt zit het nokvol. Hij doet het prachtig hoor, het is jaloersmakend.
Toch vind ik het raar. Zou een schrijver van nature niet tot in den diepste een introvert iemand moeten zijn? Persoonlijk sluit ik me het liefste op in een kamer en bestel afbakbroodjes voor drie dagen. Ik vind het verhaal (of de mythe) van Peter Buwalda (die ook in de zaal zit) herkenbaar. Hij sloot zich jarenlang op om zijn debuut Bonita Avenue te schrijven.
Toch zie je het verschil ook terug in de stijl als we Buwalda en Pfeiffer naast elkaar zetten. Pfeiffers stijl is flamboyant en erg gericht op de formulering (extravert). Buwalda formuleert ook strak en uitermate bedreven en origineel, maar het lijkt meer functioneel. Ik ben geen literatuurwetenschapper, wil dat ook niet zijn, maar ik vind het wel aardig om deze analyse te vertalen naar mijn eigen teksten. Ik denk namelijk dat je wel kan stellen dat er een verband is tussen de karaktereigenschappen van een schrijver en diens teksten, ervan uitgaande dat schrijven in essentie persoonlijk (en niet per definitie autobiografisch) is.
Ik ben iemand die zichzelf niet graag hoort praten, maar wel vindt dat hij iets te vertellen heeft. Ik zie mezelf niet als extreem introvert, maar ik ben er niet goed in om iets op het moment zelf inhoudelijk strak te formuleren. Het voelt onprettig. Met humor lukt me dat een stuk beter, dat is voor mij altijd een succesvolle strategie geweest.
Vroeger schreef ik een stijl die vergelijkbaar is met Herman Brusselmans en het was ook wel geestig. Toch zat er weinig achter en dus ging het mij als schrijver (en jullie dus zeker ook als lezer) snel vervelen. Ik gebruikte humor als automatisme en tegelijk ook als manier om de lezer op afstand te houden.
De laatste tijd probeer ik meer doordacht te schrijven. De insteek is om elk woord raak te laten zijn. Als ik er al geen aandacht aan de formulering besteedt, hoe kan ik dan van de lezer verwachten om elk woord met interesse te lezen? Ik hou erg van het werk van Raymond Carver en Helle Helle. Boeken waarbij je leestempo vanzelf afneemt en je ook nog ruimte krijgt (bijna als bij poëzie) om zelf invulling te geven aan het werk.
Het karakter van een schrijver maak in essentie niet uit, want voor elk soort teksten en schrijvers zou ruimte moeten zijn in de boekenwinkel en bibliotheek. Toch ben ik bang dat de extraverte schrijvers het gaan winnen van de introverte. Dat de dwarsdenkers het gaan verliezen van de schreeuwers. Als mensen schreeuwen heb ik geleerd om zacht te gaan praten, maar tegenwoordig redt je het hier niet meer mee.
Eigenlijk is dat niet zo heel veel anders in de wereld om het schrijven heen. We moeten altijd aan staan, we moeten ons goed in het publiek debat kunnen roeren en het leuk vinden om voor de groep te staan en ga zo maar door. De persoon die geconcentreerd luistert en slechts af en toe een rake opmerking maakt krijgt uiteindelijk geen ruimte.
Aan het einde van het festival loop ik bij een paneldiscussie binnen, waar mensen over elkaar heen buitelen in politiek correct gepraat over hoe vooringenomen iedereen is als het gaat om mensen “van kleur”. Even los van deze grammaticaal schilferige formulering viel me ook op dat er in deze paneldiscussie niet werd geluisterd. De meeste deelnemers waren op zoek naar bevestiging van wat ze toch al vonden. Het was mooi geweest als er tijdens die discussie iemand had gezeten die ongemakkelijk met zichzelf de zaal had ingekeken. En dat die persoon dan hakkelend iets had gezegd wat de mensen aan het denken zou zetten.
Laten we deze mensen koesteren.